Rośliny zasiedlające tereny Morza Śródziemnego są stale narażone na wiele stresów środowiskowych, a jednym z nich jest niedobór wody, któremu towarzyszy wysokie promieniowanie słoneczne oraz wysokie temperatury. Aby uniknąć negatywnych skutków stresu fotooksydacyjnego, którego rezultatem jest powstawanie w roślinach reaktywnych form tlenu (ang. ROS – reactive oxygen species), organizmy te musiały wykształcić pewne mechanizmy, które pomogłyby im w radzeniu sobie w takich warunkach. Pierwszą linią obrony są enzymy antyoksydacyjne, jednak czystek ma w zanadrzu jeszcze jedną sztuczkę – metabolity wtórne, w tym przypadku polifenole, znane z tego, że korzystnie wpływają również na ludzkie zdrowie. Dokładny mechanizm ich działania nie został jeszcze poznany, jednak podejrzewa się, że polifenole wchodzą w interakcję z kinazami białkowymi, czyli enzymami, które biorą udział w kluczowych etapach wzrostu i różnicowania komórek.
W jednym z przeprowadzonych badań na czystku (Gori i inni, 2016), za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej, udało się zidentyfikować 19 różnych polifenoli, w tym bardziej znane takie jak rutyna, kwercetyna czy kemferol. Inne źródła podają również, że w czystek jest bogatym źródłem flawonoidów (Dimcheva i inni, 2018), które podobnie jak polifenole, posiadają silne właściwości antyoksydacyjne. Codziennie jesteśmy narażeni na stres oksydacyjny, który powoduje, że w naszym ciele powstają wolne rodniki. Te z kolei przyczyniają się do rozwoju wielu chorób, w tym również nowotworów i stanów zapalnych. Dzięki włączeniu ziela czystka do naszej diety, możemy znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowalności na te schorzenia i polepszyć swój stan zdrowia. Polifenole i flawonoidy dzięki swoim właściwościom zaczną zwalczać nadmiar wolnych rodników w komórkach naszego ciała.
Różne gatunki czystka były stosowane w tradycyjnej medycynie do leczenia wielu chorób, w tym hiperglikemii, cukrzycy, wrzodów trawiennych, a także w przypadku chorób skóry. Za hiperglikemię, czyli podwyższony poziom cukru we krwi, odpowiedzialne są dwa enzymy: α-amylaza trzustkowa oraz α-glukozydaza. Pierwszy z nich katalizuje hydrolizę (rozpad) wiązania α-1,4-glukozydowego w polisacharydach takich jak skrobia czy glikogen. Pozostałe polisacharydy hydrolizowane są przez drugi enzym, co w efekcie prowadzi do powstania glukozy. Ta następnie jest transportowana do krwi. Inhibicja (hamowanie, tłumienie) działania tych enzymów opóźnia wchłaniania glukozy, dlatego jest potencjalną strategią w leczeniu jej podwyższonego stężenie we krwi, które pojawia się u pacjentów z cukrzycą tuż po posiłku. Wykazano, że ekstrakt z czystka posiada takie właściwości (Sayah i inni, 2017).
Swego czasu bardzo mocno polecano ziele czystka w walce z boreliozą. To bardzo wyniszczająca choroba, którą zwalczyć można tylko silnymi antybiotykami, jednakże wyciąg z czystka zdecydowanie może być pomocny w terapii. W jednym z badań udowodniono, że ekstrakt z czystka hamuje wzrost i rozwój bakterii Borrelia burgdorferi, która wywołuje boreliozę (Hutschenreuther i inni, 2010). Dowiedziono również, że czystek posiada właściwości przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne. Okazało się, że ekstrakt z tego ziela zapobiega przyłączaniu się wirusa HIV do powierzchni komórek gospodarza oraz hamuje wiązanie się białek otoczki wirusa z heparyną (heparyna do naturalny czynnik zapobiegający krzepnięciu krwi). Podobne działanie czystka wykazano również w walce z filowirusami (wirusem takim jest np. wirus Ebola; Rebensburg i inni, 2016). Czystek pomaga również w walce z mikroorganizmami takimi jak: Staphylococcus aureus, Enteroccocus hirae, Pseudomonas aeruginosa, Candita glabrata, Candida albicans (za właściwości przeciwdrobnoustrojowe odpowiedzialne są głównie metabolity wtórne zwane terpenami; Papaefthimiou i inni, 2014).
Ziele czystka może również stanowić wsparcie w detoksie organizmu (w końcu nazwa nie wzięła się znikąd). Wspomaga on i polepsza działanie układu odpornościowego, dzięki czemu organizm lepiej radzi sobie z usuwaniem szkodliwych produktów przemiany materii, toksyn i metali ciężkich. Jest to bardzo bezpieczne ziele, które można stosować nawet u dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących. Obecnie na rynku dostępne są zarówno gotowe herbatki do zaparzania, suszone ziele, a także tabletki zawierające w sobie ekstrakt z ziela czystka.
WAŻNE: Czystek ma tendencję do polimorfizmu zawartych w nim substancji, co oznacza, że jego skład chemiczny zależy od wielu czynników: od pory roku, warunków środowiskowych i warunków uprawy. Istotny jest również czas i sposób przechowywania liści, dlatego pamiętajmy, aby wybierać susz z wiarygodnych i certyfikowanych źródeł.
CIEKAWOSTKI: Poza najsłynniej badanym czystkiem, którym jest Cistus x incanus L., istnieje jeszcze kilka innych gatunków, które poddawane są analizom. Do tej pory udało się udowodnić lecznicze właściwości gatunków takich jak: Cistus libanotis, Cistus monspeliensis, Cistus villosus, Cistus salviifolius, Cistus creticus, Cistus laurifolius, Cistus parviflorus.
Bibliografia:
- Gori A., Ferrini F., Marzano M.C., Tattini M., Centritto M i inni. 2016. Characterisation and antioxidant activity of crude extract and polyphenolic rich fractions from C. incanus leaves. International Journal of Molecular Sciences 17:1344
- Dimcheva V. i Karsheva M. 2018. Cistus incanus from Strandja Mountain as a source of bioactive antioxidants. Plants 7:8
- Rebensburg S., Helfer M., Scheinder M., Koppensteiner H., Eberle J. I inni. 2016. Potent in vitro antiviral activity of Cistus incanus extract against HIV and filoviruses targets viral envelope proteins. Scientific Reports 6:20394