CELIAKIA I ALERGIA NA ZBOŻA

Zanim jednak przejdziemy do omówienia nietolerancji gluten (NCGS – ang. non-celiac gluten sensitivity), skupmy się na tych osobach, które faktycznie muszą go unikać. Mowa tutaj o chorobie zwanej celiakia, choć często dotyczy to też osób dotkniętych alergią na zboże, głównie pszenicę. Na chwilę obecną eliminacja glutenu z diety jest jedyną metodą, która pozwala wyeliminować objawy obu schorzeń. Istnieje natomiast kilka metod służących do stwierdzenia istnienia celiakii:

Prawdopodobnie najbardziej wiarygodnym testem jest test genetyczny polegający na analizie genów kodujących białka HLA-DQ2 oraz HLA-DQ8. Ludzie chorujący na celiakię posiadają jeden z dwóch typów białek HLA-DQ (ang. human leukocyte antygen, HLA – ludzkie antygeny leukocytarne). Białko HLA-DQ jest częścią głównego układu zgodności tkankowej klasy II (ang. major histocompatibility complex – MHC class II). Układ ten zapewnia prawidłowe działanie układu immunologicznego. Jest ono kodowane przez jeden z dwóch genów: HLA-DQA1 lub HLA-DQB1 zlokalizowanych na krótkim ramieniu szóstego chromosomu. Istnieje aż siedem wariantów tego białka, jednak ludzie chorzy na celiakię, a przynajmniej 95 % z nich posiada zazwyczaj izoformę DQ2 lub DQ8. Receptor tworzony przez te białka ściślej wiąże się z gliadyną, z tego powodu częściej dochodzi do aktywacji limfocytów T i odpowiedzi autoimmunologicznej. Ważne jest jednak to, aby pamiętać, że gluten sam z siebie nie wywołuje tej choroby, a jedynie pozwala na stwierdzenie jej obecności.

Częstym problemem jest też alergia na zboża. Pszenica jest trzecim najczęściej uczulającym produktem, zaraz po jajku kurzym i krowim mleku. Objawy alergii i celiakii mogą być bardzo podobne, jednak ich podłoże jest inne. W odpowiedź alergiczną zaangażowane są immunoglobuliny E i komórki tuczne układu odpornościowego. Pozornie nieszkodliwy produkt są w stanie rozpoznać jako ciało obce, które organizm musi jak najszybciej zwalczyć.


NIETOLERANCJA GLUTENU

Tak naprawdę pierwsze doniesienia o nietolerancji glutenu pojawiły się już jakieś 30 lat temu. Wiele osób często skarży się na objawy identyczne do objawów celiakii, natomiast nie udaje się u nich stwierdzić tej choroby. Osoby z nietolerancją glutenu nie wytwarzają przeciwciał, które są specyficzne dla osób z celiakią lub z alergią na zboże. Mówi się, że dieta bezglutenowa pozwala jednak pozbyć się wszystkich objawów nietolerancji. W czym tkwi sedno?

Powróćmy zatem do genów kodujących białka HLA-DQ. Gdyby podzielić populację na trzy grupy, to przekonalibyśmy się, że sprawa z tymi białkami wcale nie jest taka prosta. Są one obecne w 95 % grupy I, chorującej na celiakię; u 50 % osób z grupy II, populacji wykazującej nietolerancję, oraz u 30 % osób z grupy III, populacji zdrowej. Dlaczego więc jedni mają specyficzne objawy, a inni nie?

Ciężko jednoznacznie określić, czym charakteryzują się osoby z nietolerancją glutenu. Często wszystkie symptomy ustają po wprowadzeniu diety bezglutenowej. W dużej mierze są to też symptomy przypominające zespół jelita drażliwego, mowa tutaj o bólach głowy, bólach stawów i mięśni, niekontrolowanych skurczach mięśni, braku koncentracji, ale przede wszystkim o objawach związanych z układem pokarmowym: częste bóle brzucha, biegunki, wymioty, wzdęcia, zaparcia. Problemem jest jednak prawidłowa diagnostyka, ponieważ nie sprawdzają się tutaj te same kryteria, co przy diagnozowaniu celiakii czy alergii na zboża. Pierwszym krokiem jest jednak eliminacja tych dwóch schorzeń. Często przeprowadza się badania na pewnej grupie ludzi skarżących się na nietolerancję glutenu, którą następnie dzieli się na dwie podgrupy: normalną i placebo. Nie istnieją jednak żadne markery laboratoryjne, które umożliwiłyby jednoznaczną diagnozę. U połowy pacjentów obserwuje się jednak obecność przeciwciał antygliadynowych IgG, jednak nie jest to pewny marker.

Przeciwciała antygliadynowe (AGA) są produkowane w odpowiedzi na gliadynę. Dawniej były jednym z najpowszechniejszych testów w diagnozowaniu celiakii, jednakże nowoczesne metody nieco je wyparły. Ludzie zdrowi wytwarzają je w bardzo małej ilości, jednak są one częstym gościem u osób skarżących się na dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym nie tylko nietolerancji na gluten, ale także w wielu innych schorzeniach. W jednym z przeprowadzanych badań obserwowano przeciwciała IgG-AGA u 56,4 % osób z NCGS i u aż 82,2 % osób z celiakią, podczas gdy przeciwciała IgA-AGA odpowiednio u 7,7 % i 75 %. Z tego powodu nie jest to zbyt dobry marker to diagnozowania NCGS, ale może się okazać przydatny wtedy, gdy wykluczono jednoznacznie alergię i celiakię.  

*tTG – transglutaminaza tkankowa, EMA – przeciwciała endomyzialne, DGP – deaminowany peptyd gliadyny, AGA – przeciwciała antygliadynowe


Powstało mnóstwo różnych teorii na temat szkodliwości glutenu i pszenicy, w tym przede wszystkim takie, że gluten skleja kosmki jelitowe, przez co doprowadza do ograniczonego wchłaniania składników pokarmowych. Nie pojawiły się jednak żadne badania na temat tego, aby faktycznie gluten działał w ten sposób u osób zdrowych, natomiast kwestia osób nietolerujących tę mieszaninę białek wciąż jest sporna. Osoby uczulone na pszenicę i chore na celiakię z pewnością powinny stosować dietę bezglutenową, natomiast osoby zdrowe powinny przede wszystkim słuchać własnego ciała. W związku z tym, że wciąż są potrzebne nowe standardy do jednoznacznego diagnozowania nietolerancji glutenu (NCGS), proponujemy przeprowadzenie własnego eksperymentu, który często wykonuje się w analizach dotyczących NCGS.


1. Przez pierwsze 6 tygodni należy stosować normalną dietę i obserwować objawy zapisane w tabeli. Następnie należy powtórzyć eksperyment na diecie bezglutenowej i również obserwować i notować objawy zapisane w tabeli. Symptomy należy „oceniać” w skali od 1-10 w każdym tygodniu trwania eksperymentu. Eksperyment powinien trwać minimum 4 tygodnie, 6 tygodni jest czasem optymalnym.

Sporną kwestią jest też sama pszenica, która nie przypomina już swojego dzikiego przodka. Należy jednak pamiętać, że nie to jest to GMO, choć często można usłyszeć tę błędną informację. Podjęto próby stworzenia pszenicy modyfikowanej genetycznie, jednakże nie jest ona dostępna komercyjnie. Trzeba jednak przyznać, że faktycznie różni się od dawnej pszenicy, natomiast jest to skutek tradycyjnej hodowli roślin, która ma na celu krzyżowanie ze sobą jak najlepszych osobników, aby zapewnić gatunkowi jak najlepsze cechy. Można uznać, że obecna pszenica zawiera znacznie więcej glutenu, ale zdecydowanie wiąże się to z preferencjami kulinarnymi dzisiejszego społeczeństwa.


DODATKI/SŁOWNICZEK

Skala Marsha – skala stosowana do oceny zmian w budowie i strukturze jelita (w biopsji)
Przeciwciało – białka zdolne do wiązania antygenów, najważniejsze cząsteczki układu odpornościowego
Antygen – inaczej ciało obce lub substancja białkowa, która wywołuje produkcję przeciwciał w organizmie

Bibliografia:

1. Catassi C., Elli L., Bonaz B., Bouma G., Carroccio A., Castillejo G. i inni. 2015. Diagnosis of non-celiac gluten sensitivity (NCGS): the Salerno experts' criteria. Nutrients 7:4966-4977

2. Sanz Yolanda. 2015. Microbiome and gluten. Annals of nutrition and metabolism 67(2):28-41

3. Infantino M., Manfredi M., Meacci F., Grossi V. Severino M i inni. 2015. Diagnostic accuracy of anti-gladin antibodies in non-celiac gluten sensitivity (NCGS) patients. Clinica Chimica Acta 451:135-141